Wat schaamte met je doet

Schuld en schaamte, wat doen deze twee thema’s eigenlijk met mij? Het was in een gesprek met een coachee dat deze twee onderwerpen boven kwamen en ook mij aan het denken zette. In het gesprek met deze manager viel me op dat hij vaak handelt vanuit schuld. Het thema reisde een tijdje met mij mee. Wat is schuld en hoe verhoud ik mij ertoe?

Mijn denken gaat aan: ‘Schuld lijkt uit te gaan van een openstaande rekening, iets goed moeten maken omdat anderen tekort wordt gedaan. Het gaat om win-verlies. Winst voor degene die iets krijgt en je kunt het zien als verlies wanneer iemand altijd maar geeft. Leven vanuit liefde en compassie klinkt zoveel zachter, het geeft meer ruimte en vrijheid om keuzes te maken die voor iedereen goed zijn. Dat klinkt als win-win.’ Je ziet het: Ik sta aan en heb mij verdiept in dit onderwerp.In deze blog sta ik stil bij de impact van schuld en schaamte. Ze houden verband, maar wat is het verschil?

In mijn eigen leven zie ik de volgende volgorde van gebeurtenissen voorkomen:

1. Fout maken, er gaat is mis
2. Schuldig zijn, ik voel me schuldig
3. Als ik schuld niet goed proces dient schaamte zich aan.
4. Als ik niet oplet isoleer ik mezelf: ik vind van mezelf dat ik het alleen moet oplossen

Ik werk het hieronder verder uit.

1. Stap 1, de fout ingaan
   Ik maak een fout, schiet ergens in te kort, kom bijvoorbeeld een afspraak niet na waardoor ik mij schuldig voel. Ik doe niet wat ik heb afgesproken en daar kan een ander de consequenties van ondervinden. In die zin is schuld een helpende emotie: het houdt me bij de les.
2. De schuldvraag. Als ik dit voor mezelf erken en het toegeef aan degene die er last van heeft dan kan ik weer verder. Doe ik dit niet omdat ik mezelf de fout enorm aanreken dan kan ik in schaamte terecht komen. Een subtiele emotie die een enorme kracht heeft en mij dan gevangenhoudt. Je schuldig voelen en ergens schuld aan hebben is vrij gewoon, misschien wel alledaags. De kunst is de grens te herkennen als schuld overgaat in schaamte.
3. Zoals gezegd liggen schuld en schaamte in elkaars verlengde maar de kracht van schaamte is groter. Brené Brown zegt in haar boek ‘De kracht van kwetsbaarheid’*: ‘Schaamte is het intens pijnlijke gevoel dat voortkomt uit de overtuiging dat we niet goed genoeg zijn en daarom geen liefde waard zijn en er niet bij horen’. Schuld zegt: ik heb een fout gemaakt, wat vervelend maar het is niet wat ik ben, ik ben niet mijn fout. Schaamte zegt: ik ben mijn fout, dat wat ik gedaan heb maakt mij fout, dus ik ben als gehele persoon slecht. Voel je het verschil? Je gaat als het ware aan de haal met wat er gebeurde en je laat het je leven beheersen. Het kan niet anders dan dat er negatieve, niet helpende overtuigingen ten grondslag liggen aan dit proces van denken en voelen. Zo kan schuld uitgroeien tot schaamte.
4. De kracht die schaamte heeft is dat je je terugtrekt. Je komt in een isolement terecht als je niet oplet. Om nieuwe fouten te voorkomen en de schuld en schaamte die het oproept hou je je gevoelens van schaamte voor je, je stopt ze weg. Misschien in de hoop dat de kracht ervan verdwijnt, terwijl vaak het tegenovergestelde gebeurt. Schaamte wegstoppen en bedekken werkt als zuurstof bij vuur, het wordt groter en wint aan kracht. Kijk eens naar bovenstaande stappen, wat is er gebeurd? Trek je niet terug, maar doorbreek je zwijgen door kwetsbaarheid. Vertel aan iemand die je vertrouwt, wat er gebeurd is en wat je daarmee wilt!

Brené Brown ontdekte de kracht van schaamte en deed er onderzoek naar. Ze zegt:
Schaamte gedijt bij geheimhouding**. In een baanbrekend onderzoek bestudeerden James Pennebaker, psycholoog en hoogleraar aan de universiteit van Texas, en zijn collega’s wat er gebeurde wanneer mensen die traumatische gebeurtenissen hadden meegemaakt – met name slachtoffers van verkrachting en incest – hun ervaringen geheimhielden. Het onderzoeksteam ontdekte dat niet over de traumatische ervaring praten of het geheim niet met iemand delen, in sommige gevallen schadelijker was dan de gebeurtenis op zich. En omgekeerd bleek ook dat wanneer mensen hun verhalen en ervaringen wel met anderen deelden, hun lichamelijke gezondheid verbeterde, het aantal bezoeken aan de huisarts afnam, en de productie van stresshormonen aanzienlijk verminderde.

Samengevat: schaamte heeft een enorme kracht om je gevangen te houden, klem te zetten. In hoeverre herken jij schuld en schaamte in je leven? Zie en ervaar je de kracht ervan? En hoe zit het met je kwetsbaarheid, heb je de kracht ervan al ontdekt?

Michiel begeleidt sinds 2009 leidinggevenden op een holistische manier: alles wat er is, is welkom om nader te onderzoeken en betekenis te geven. In hoeverre houdt het thema schuld je tegen om te groeien?

De kracht van kwetsbaarheid, Brené Brown, Bruna Uitgevers, Utrecht, 2013
* pagina 74
** pagina 86