Wanneer is goed genoeg?

Al jaren leef ik met mezelf en de eigenschappen van een perfectionist. Altijd ligt de lat hoog. Dat heeft zo zijn voordelen, het eindresultaat van mijn werk stemt meestal tot tevredenheid. Toch ervaar ik ook de nadelen van perfectionisme: het is niet vaak goed genoeg. In de loop van de tijd heb ik veel mensen gecoacht die last hadden van hun perfectionisme.

Dit zijn enkele kenmerken van de perfectionist:

• stellen te hoge eisen aan zichzelf,
• alleen een perfect eindresultaat stemt ze tevreden,
• denken in termen van alles of niets,
• hebben last van faalangst en zijn erg bang om fouten te maken,
• kunnen slecht delegeren, ze denken dat ze alles het beste zelf kunnen doen,
• zien fouten als bewijs dat ze waardeloos zijn,
• schieten enorm in de verdediging als ze kritiek krijgen omdat ze het persoonlijk opvatten,
• ervaren vaak weinig plezier en ontspanning, ook een tevreden en voldaan gevoel is over het algemeen zeldzaam.

Omdat perfectionisme verweven is met de persoonlijkheid van de perfectionist is het niet zo makkelijk het écht anders te doen. Dit heeft ook te maken met de sterke innerlijke overtuigingen van de perfectionist. Hieronder beschrijf ik de vicieuze cirkel die ik ontdek heb in het denken en gedrag van de perfectionist

1. De eerste stap is dat de perfectionist zichzelf een onhaalbaar doel stelt. Dit doen ze omdat zij in termen van alles of niets denken: ‘je doet het goed of niet’, alleen het hoogste doel telt.
2. De tweede stap is dat, door de hoge eisen die zij aan zichzelf stellen, hun productiviteit én effectiviteit afneemt. Omdat ze bang zijn om fouten te maken hebben ze de neiging zich te verliezen in de details, waardoor ze meer tijd nodig hebben dan anderen.
3. De derde stap is dat ze hun zelf gestelde doelen niet halen omdat ze vanaf het begin al onhaalbaar waren. De perfectionist heeft een val voor zichzelf opgezet en is er zelf ingetrapt.
4. De vierde stap is dat de perfectionist zichzelf als een mislukkeling ziet. Hij heeft niet genoeg zijn best gedaan, niet hard genoeg gewerkt: het is allemaal zijn eigen schuld. Hij heeft niet iets fout gedaan, maar is als gehele persoon mislukt. Door deze slechte ervaring zijn ze ontmoedigd en kan hun lage zelfbeeld nog lager geworden.

Nu kan er een vicieuze cirkel ontstaan. De perfectionist blijft vervolgens hetzelfde doen en begint weer van voren af aan. Hij stelt nog hogere doelen en gaat er nog harder tegenaan, maar doet het niet wezenlijk anders. Hij lijkt daardoor niet te leren van zijn eerdere fouten en doorloopt vervolgens weer stap één tot en met vier! De vraag is of hij het niet anders zou kunnen doen, slimmer met een ander resultaat.

Hieronder beschrijf ik een positieve spiraal. Deze geeft juist energie en moed.
Dat ziet er dan als volgt uit.

1. De perfectionist die wil leren stelt zichzelf iets minder hoge doelen. Een goed doel daagt voldoende uit maar is tegelijkertijd nog wel haalbaar. Dit is nieuw en uitdagend voor de perfectionist. Hoe je zulke doelen kunt stellen is een kwestie van uitproberen.
2. Ook in de uitvoering stelt hij zichzelf een realistische deadline en gaat hij niet meer tot het onbegrensde uiterste. Binnen de zelf gestelde tijd tussen nu en de deadline spreekt hij met zichzelf af hoeveel tijd hij aan de taak of het project wil besteden. Ook dit is een kwestie van trial en error, al doende leren. Hierdoor gaat de productiviteit omhoog: in minder tijd ben je geconcentreerder aan het werk.
3. De kans van slagen wordt groter, omdat een realistisch doel meer haalbaar is dan een onhaalbaar doel. Dit motiveert enorm!
4. Daarnaast kan een perfectionist leren om realistischer te worden in het evalueren van het proces. Wat ging goed en wat ging minder goed? En kan hij dit (leren) loskoppelen van zijn zelfwaarde en zelfbeeld?

Dit kan alleen maar als je bereid bent je belemmerende overtuigingen in te ruilen voor overtuigingen die helpend zijn. Hoe zit het met de eisen die jij aan jezelf stelt? Motiveren of frustreren zij je? Wil je weten of je een perfectionist bent? Kijk dan bij ‘downloads’ naar de vragen bij tool 21.